Odzyskiwanie równowagi po rozwodzie to trudny i długotrwały proces. Rozwód wpływa destabilizująco na wszystkie obszary życia. O tym, czy okaże się być momentem zwrotnym, umożliwiającym rozwój, decydują m.in. podejmowane strategie radzenia sobie z jego konsekwencjami. Ważnym czynnikiem wpływającym na skuteczne radzenie sobie w kryzysie jest też sposób postrzegania jego przyczyn.
Badania prowadzone w latach 1990-2004 na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza wykazały, że lepiej z rozwodem radziły sobie osoby, które upatrywały jego przyczyn w obiektywnej sytuacji, np. w niezgodności celów życiowych. Mniejsze szanse na pozytywne rozwiązanie mają osoby, które winą obarczają partnera. Lokowanie przyczyn w obiektywnej sytuacji umożliwia zadaniowe podejście do rozwiązania problemu i skupienie się na sobie, zamiast obwiniania partnera i wchodzenia z nim w konflikt. Badania z udziałem osób rozwiedzionych pozwoliły zaobserwować pewne prawidłowości w podejmowanych przez mężczyzn i kobiety sposobach radzenia sobie. Zarówno kobiety i mężczyźni mają takie same szanse na pozytywne rozwiązanie kryzysu, jakim jest rozwód. Różnią się jednak preferencjami odnośnie stosowania strategii zaradczych. Największą skuteczność zapewnia elastyczne stosowanie różnych strategii, opierających się nie tylko na zadaniowym rozwiązywaniu problemów, ale też polegające na regulacji emocji i zmianach w postrzeganiu siebie i innych.
Mężczyźni i kobiety korzystają z tych samych strategii, ale różnią się typowymi sposobami ich łączenia. Dla kobiet charakterystyczne jest korzystanie ze strategii, które pozwalają na osiągnięcie konkretnych, realnych efektów (np. zapewnienie mieszkania, zapomoga) i pozwalających na obniżenie napięcia emocjonalnego. Kobiety częściej też starają się uzyskać pomoc i wsparcie z zewnątrz. Mężczyźni chętnie stosują strategie, które pozwalają w krótkim czasie osiągnąć zamierzone efekty (np. szybkie nawiązanie nowej znajomości) i takie, które pozwalają uniknąć nieprzyjemnych emocji. Istotnym wnioskiem z badań jest też fakt, że sposób radzenia sobie z rozwodem przez rodziców ma wpływ na to, jak radzą sobie z nim dzieci. W przypadku matki, wpływ ten jest bezpośredni. Dzieci mają skłonność do powtarzania całych zachowań obserwowanych u swoich matek. Wpływ zachowań ojca jest pośredni i zależy od ilości czasu spędzanego z dzieckiem, a także od sposobu sprawowania władzy rodzicielskiej.
Wśród kobiet zmagających się z rozwodem istnieje niebezpieczeństwo wejścia w tzw. „pułapkę podwójnej regresji”. Polega ona na:
- Regresji do zajmowania się sprawami własnego dziecka.
- Regresji do roli dziecka swoich rodziców.
Zajmowanie się swoim dzieckiem i troska o nie to oczywiście pozytywne zjawisko. Istnieje jednak prawdopodobieństwo, że w sytuacji kiedy nadmiernie obciążona matka nie otrzyma wsparcia z zewnątrz, zrezygnuje ona z części obowiązków. Najbardziej prawdopodobne jest porzucenie zadań związanych z odzyskiwaniem własnej równowagi. Poczucie odpowiedzialności i troski wobec dziecka mogą sprawić, że matka zacznie ograniczać swoje życie do zajmowania się wyłącznie nim. Związane z tym zmniejszenie napięcia emocjonalnego i poczucia winy, a także aprobata społeczna, wpływają na utrwalenie takiej niewłaściwej strategii zaradczej.
Drugi rodzaj regresji jest zależny od warunków społecznych i ekonomicznych. Niemożliwość samodzielnego poradzenia sobie powoduje szukanie wsparcia u bliskich osób. Zwykle są to rodzice, którzy oferują głównie pomoc materialną i pomoc w opiece nad dzieckiem. Często wiąże się to z ponownym zamieszkaniem w domu rodzinnym. Kosztem takiego rodzaju wsparcia jest jednak ograniczenie samodzielności i odpowiedzialności za siebie i swoje dziecko.
Zachowania osób rozwiedzionych są na tyle zbliżone, że można wyróżnić 4 etapy, przez które przechodzi każdy z partnerów. Te etapy to kolejno:
- etap zaprzeczania (nieprzyjmowanie do wiadomości rozstania)
- etap żałoby (związana z intensywnym poczuciem wstydu z powodu nieudanego małżeństwa)
- etap złości (gniew skierowany w stronę partnera)
- etap ponownego indywidualnego przystosowania
Wyszczególnione etapy opisują punkt zwrotny w koncentracji wysiłków osoby, która przez nie przechodzi. Najpierw wysiłek skupiony jest na utrzymaniu dawnej równowagi, dopiero potem koncentruje się na przełamaniu status quo i zbudowaniu nowej równowagi, która pozwala rozwiązać kryzys i osiągnąć stabilizację życiową.
Podsumowanie
Radzenie sobie z konsekwencjami rozwodu trwa w Polsce dłużej niż w krajach zachodnich. Związane jest to nie tylko z kulturą i mentalnością Polaków, ale też z warunkami społeczno- ekonomicznymi, które mogą utrudniać lub nawet uniemożliwiać samodzielne rozwiązanie kryzysu i odzyskanie równowagi. Czas potrzebny kobietom i mężczyznom na uporanie się z sytuacją rozwodu jest zbliżony, a efekty podejmowanych działań porównywalne. Nową równowagę obie płci osiągają jednak innymi, charakterystycznymi dla siebie drogami. Kluczowe do poradzenia sobie z rozwodem jest upatrywanie jego przyczyn w obiektywnej sytuacji w czym najczęściej niezbędna jest rola psychoterapii.
Beisert M. (2006). Przemiany współczesnej rodziny polskiej. W: Izdebski Z. (red.), Rocznik Lubuski. Tom 32, część 2. Seksualność człowieka. Obszary zainteresować teoretyków i praktyków. Zielona Góra: Lubuskie Towarzystwo Naukowe.
