Przemoc ma rozmaite formy, a wiele z nich dopiero od niedawna zostaje nazywanych i ugłaśnianych. To, co niestety wcześniej traktowano jako „normę”, cechę charakteru czy „gorszy okres w życiu” teraz coraz odważniej zostaje nazywane przemocą. Nadawanie danemu zjawisku pewnej etykiety i zamykanie go chociażby w bardzo podstawowych ramach daje coś bardzo ważnego – punkt odniesienia. Pozwala zadać sobie pytanie – czy to dotyczy mnie? Czy chociaż trochę podobne rzeczy dzieją się w moim związku czy miejscu pracy? A co za tym dalej idzie – czy ta relacja/sytuacja jest dla mnie dobra? Zjawiskiem, które relatywnie niedawno otrzymało nazwę, a które pojawia się już od dawna, jest gaslighting. Co to właściwie takiego?
Gaslighting forma psychologicznej manipulacji, w której osoba lub grupa osób umyślnie tworzy w osądzie ofiary wątpliwości wobec własnej pamięci czy percepcji, często wywołując u niej dysonans poznawczy i inne stany, takie jak niskie poczucie własnej wartości (Spear, D. A., 2019). Gaslighting polega na takim manipulowaniu drugą osobą, by stopniowo przejmować kontrolę nad jej sposobem postrzegania rzeczywistości. Życie w ciągłym chaosie przez ofiarę gaslightingu sprawia, że często nie szuka ona pomocy. Dodatkowo istotne jest, że osoby stosujące tę formę przemocy częstokroć dla innych są bardzo miłe, pomocne, uczynne, sprawiają wrażenie troskliwych. Wszystko to jest efektem sprytnej manipulacji.
Gaslighting stosowany może być na różnych płaszczyznach życia i w różnych rodzajach relacji, np. w związkach, przyjaźniach, w pracy (szef-podwładny, współpracownicy między sobą), rodzinach (rodzic-dziecko), etc. Samo zjawisko przejawiać się może na różne sposoby. W skład gaslightingu wchodzą między innymi:
- podważanie uczuć drugiej osoby,
- manipulowanie drugą osobą w taki sposób, by straciła przekonanie co do własnych uczuć i emocji,
- wmawianie, że inne osoby kłamią,
- wzbudzanie poczucia winy,
- utrudnianie weryfikacji zdarzeń,
- izolowanie osoby doświadczającej gaslightingu,
- wmawianie zaburzeń psychicznych,
- zaprzeczanie,
- wprowadzanie dezorientacji.
Nadal niewiele osób wie, że tego typu zachowania są formą psychicznej przemocy. Termin „gaslighting” nie ma w języku polskim odpowiednika. Pochodzi od tytułu sztuki Patrica Hamiltona zekranizowanej przez Georga Cukora. „Gas light” („Gasnący płomień”) opowiada o małżeństwie: Paula podejrzewa męża o morderstwo. Zauważa, że z domu znikają przedmioty, a w nocy docierają do niej dziwne dźwięki. Mąż usiłuje jej wmówić, że to urojenia (by jej to „udowodnić” zapala lampy gazowe i przekonuje kobietę, że tylko ona je widzi). W pewnym momencie małżonka zaczyna wierzyć, że jest chora psychicznie. Gaslighting przyniósł skutek. Takie metody manipulacji w efekcie prowadzić mogą do stanów lękowych, depresji, zaniżenia samooceny.
Osoba, która doświadcza gaslightingu najczęściej w jego efekcie jest:
- niepewna, zalękniona,
- zagubiona, wątpiąca w swój osąd,
- samotna,
- czuje się gorsza, ma niskie poczucie własnej wartości,
- zawstydzana,
- przekonana o własnych problemach psychicznych,
- podatna i zgodna z sugestiami.
Nie pozostawajmy obojętni na tę formę przemocy, często skrywaną przed światem.
