Uzależnienie – zagadnienia definicyjne.
Uzależnienia nazywane bywają plagą dwudziestego pierwszego wieku. Coraz częściej słyszy się o nich w telewizji, czyta w gazetach, a także słucha w rozmaitych podcastach. Można także zauważyć trend, w którym coraz więcej osób sławnych otwarcie przyznaje się do swoich uzależnień, najczęściej w kontekście nadużywania substancji. Wszystkie te zjawiska przybliżają jednostkom chorobę, jaką jest uzależnienie, oswajają ją i miejmy nadzieję, zachęcają do zastanowienia nad sobą i ewentualnego poszukiwania pomocy. Ażeby móc na temat uzależnień mówić, trzeba jednak najpierw wiedzieć czym one w zasadzie są. Według klasycznej definicji, uzależnienie jest nabytą silną potrzebą wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. To, co na co warto zwrócić tutaj uwagę to fakt, że uzależnienia nie odnoszą się jedynie do zażywania substancji, tyczyć się mogą także czynności, co szerzej zostanie poruszone później. Mówi się, że uzależnienie jest jednocześnie chorobą psychiki, jak i ciała. To niezwykle ważne, by pamiętać o tym, że uzależnienie jest CHOROBĄ – nie wymysłem jednostki, przejawem słabej woli czy jej fanaberią. Jest chorobą, która powoduje najczęściej ogrom cierpienia zarówno dla jednostki, jak i dla jej bliskich. Zgodnie z definicją Komitetu Ekspertów WHO z 1969 roku: uzależnienie (drug dependence) jest to stan psychiczny, a niekiedy także fizyczny, wynikający z interakcji pomiędzy organizmem a środkiem uzależniającym, charakteryzujący się zmianą zachowania oraz innymi reakcjami, do których należy konieczność zażywania tego środka, w sposób ciągły lub okresowy, w celu doznania jego wpływu na psychikę, a niekiedy także po to, aby uniknąć przykrych objawów wynikających z jego braku. Można to także odnieść do czynności, wystarczy jedynie słowem „czynność” zastąpić słowo „substancja” w owej definicji.
Kryteria diagnostyczne uzależnienia.
Do kryteriów diagnostycznych uzależnienia wg ICD-10 (Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób) zaliczane są następujące objawy i zachowania:
- silne pragnie przyjmowania substancji albo poczucie przymusu jej przyjmowania,
- trudności kontrolowania zachowania związanego z przyjmowaniem substancji – rozpoczęcia jej przyjmowania, zakończenia lub ilości,
- fizjologiczne objawy odstawienia, występujące po przerwaniu lub zmniejszeniu ilości przyjmowanej substancji, w postaci charakterystycznego dla danej substancji zespołu abstynencyjnego, albo używanie tej samej lub podobnie działającej substancji w celu zmniejszenia nasilenia lub uniknięcia objawów abstynencyjnych,
- stwierdzenie tolerancji (wzrostu lub spadku),
- narastające zaniedbywanie alternatywnych źródeł przyjemności lub zainteresowań,
- zwiększona ilość czasu poświęconego na zdobywanie lub przyjmowanie substancji, albo na odwracanie następstw jej działania,
- przyjmowanie substancji mimo dowodów i wiedzy o jej szkodliwych następstwach somatycznych, psychicznych i społecznych.
Czym jest tolerancja?
Tolerancja jest wynikiem adaptacji układu nerwowego do działania substancji psychoaktywnych.Oznacza to, że wraz ze wzrostem czasu zażywania danej substancji, dana jednostka może zażywać jej więcej (bądź często też, ostatecznie, znacznie mniej).
Oprócz uzależnień od substancji występują także uzależnienia behawioralne, które stają się obecnie częstym obiektem zainteresowania badaczy i naukowców. Uzależnienia behawioralne inaczej uzależnienia od zachowań, to wszelkie nałogi związane z wykonywaniem jakiś czynności. Wymieniać by tu można długo, ale najczęściej występujące uzależnienia behawioralne łączyć można z aktywnością seksualną, używaniem elektroniki (telefonów komórkowych, komputera), hazardem, pracą (pracoholizm) czy też ćwiczeniami fizycznymi (nadmierna dbałość o tężyznę fizyczną – bigoreksja czy też ortoreksja – zaburzenie odżywiania polegające na obsesji zdrowego jedzenia – jakości i pochodzenia pokarmów).
Podsumowanie.
Osoby, które cierpią z powodu uzależnień często długo nie dostrzegają jego symptomów. Stoją za tym rozmaite mechanizmy uzależnienia, które prowadzą do tego, że osoba uzależniona, osoba, mimo widocznych dla wszystkich strat, nadal kontynuuje krzywdzącą aktywność czy zażywanie substancji.
Warto także wspomnieć o tym, że niezwykle istotne wydaje się być podejście do osoby uzależnionej jak do drugiego człowieka, który zmaga się z chorobą. Nie patrzy się z pogardą na osobę, która cierpi z powodu cukrzycy, z jakichś przyczyn zdarza się to dosyć często w odniesieniu do uzależnienia. Nadal panują krzywdzące stereotypy dotyczące tego, że osoba uzależniona jest uzależniona na własne życzenie – nic bardziej mylnego. Na szczęście podejście, także terapeutyczne, ulega znacznej ewolucji. Zachęca się między innymi do używania określeń takich jak „osoba uzależniona” zamiast „alkoholik” – nie jest ono pejoratywnie nacechowane, poza tym trzeba pamiętać, że uzależnienie jest jedynie częścią danej osoby – nie stanowi etykiety, która odbiera jej podmiotowość.
